LINGUA E SOCIEDADE

Ecolingüismo from Marlou

O galego, entre o 2,4% das linguas máis faladas no mundo

O galego atópase entre o 2,4% das linguas máis faladas do mundo. Supera o millón de falantes, como só 389 do total estimado de 6.633 que se poden atopar no planeta. Fronte á moi asumida idea da homoxeneidade que os estados europeos propagaron, a diversidade lingüística é a realidade. En Estados Unidos fálanse 176 idiomas, en Brasil 181, en Suíza 12, -non só catro-, no Reino Unido 16…

E conservar esta pluralidade é unha cuestión ética, de xustiza. Un xeito de garantir a continuidade das diferentes cosmovisións. E, no caso de Galicia, de restituír os seus dereitos non só ás persoas que falan galego, senón tamén ás que falan castelán e non son conscientes de que lles roubaron un idioma. Así reflexiona a escritora e profesora Teresa Moure en ‘Ecolingüística. Entre a ciencia e a ética’, o seu último ensaio.

Se ‘A intervención’ foi a novela que veu despois de ‘O natural é político’, ‘Ecolingüística’ sitúase nesa mesma senda do ecoloxismo, tamén presente en ‘Herba Moura’ ou ‘A casa dos lucarios’. A inquietude da autora pola diversidade céntrase no eido lingüístico neste novo libro. E a redución desa variedade, da diferencia, -apunta-, debido á morte de linguas, supón tamén a perda de formas distintas de ver o mundo.

A lingüística, saber eurocéntrico, contribuíu a espallar moitos mitos sobre a linguaxe -explica Moure nesta obra-. Pois esta ciencia popularizou a idea da linguaxe como sistema de comunicación a costa doutros significados, como o que apunta ós mecanismos de poder. ‘Ecolingüística’ sitúase, -salientou a autora na presentación do libro no Festigal- na “corrente de resistencia ó poder establecido” que, en forma de publicacións, xurdiu nos últimos meses.

Pois, -asegurou-, o tan brutal impacto do “imperialismo e a colonización” no ritmo de desaparición da biodiversidade ten o seu correlato no ámbito cultural e lingüístico. A globalización neoliberal, -sinalou no acto de presentación a escritora Marga do Val-, converte “unhas linguas en Deuses” e outras en “seres inexistentes”.

Se fose certo -subliña Teresa-, que as linguas son importantes en razón do seu número de falantes, moitas persoas ávidas de viaxaren estarían estudando xa non só chinés mandarín, senón linguas que non somos capaces nin de situar no mapa como o xavanés -con 84,6 millóns de falantes, xusto por debaixo dos 90 do alemán, e moi por enriba dos 67 do francés ou dos 61 do italiano-.

Así, nin a morte das linguas -asegura- é un proceso natural, nin a consolidación das dominantes en Europa se produciu dun xeito espontáneo, senón como resultado “dun dispositivo ideolóxico complexo, que acompañou e xustificou o proceso de colonización”. En Galicia -lembra- refugouse da tese da posible desaparición do galego, e preferiuse acudir ó termo “diglosia”, en referencia ó castelán como variedade alta e asociada ás funcións máis prestixiosas e clases sociais máis selectas, e ó galego como o idioma dos usos familiares nos ámbitos rurais e empobrecidos.

Pero, -indica-, se cadra se poden presentar dúbidas de se aínda estamos nunha situación diglósica. Pois a tendencia é que os falantes se aliñen ou co galego ou co castelán, e falen sempre un ou o outro, no canto de mudar segundo o contexto. Por outra banda, -sinala-, o galego si presenta indicios de perigo de morte como o descenso de uso nos falantes de menor idade; a inseguranza gramatical, léxica e narrativa; a ritualización dos usos -falalo nas manifestacións pero non no tempo de lecer ou nos institutos, por exemplo- e a incorporación de formas alleas de xeito masivo ou a mala calidade da lingua.

Deste xeito, -opina-, e sen negar que a diglosia é a condición de partida, causada polo intento de “aniquilar o distintivo das nacións diferenciadas”, se cadra cómpre buscar unha nova estratexia de defensa do galego. Que, ao seu ver, non debe tomar como eixo preponderante o discurso da utilidade, a oportunidade que o idioma de Galicia pode supoñer debido á súa proximidade co portugués, cos seus perto de 200 millóns de falantes.

O plurilingüismo, coas minorías

Se quixeramos -engade-, verdadeiras políticas de plurilingüismo, e non “facer de axentes dobres” das linguas do poder, como o inglés, tería que ser posible estudar nos institutos galegos os idiomas das minorías que conviven con nós, como o árabe ou o chinés. En relación con isto, a autora rexeita a tese do “bilingüismo harmónico” manexada polo PP, ó mesmo tempo que se afasta da hipótese do “bilingüismo restitutivo” defendida por Henrique Monteagudo.

Porque, -subliña no libro-, o que adoita pasar coas linguas que están en perigo de morrer é que primeiro o contorno social, político e económico exerceu unha presión para o cambio a un idioma de poder. Así os individuos acaban facéndose competentes nesa lingua, e deste xeito bilingües, ó principio sen perder o seu idioma de orixe. Despois deixan de transmitir este ós seus fillos, que acaban identificándose coa lingua de poder, ó considerala máis axeitada para satisfacer as súas necesidades. A inercia das sociedades capitalistas, adurmiñadas polo consumismo, -apunta Moure-, fai o resto.

Defender o galego é, para a autora, reivindicar a diversidade cultural, o que é xusto, “o que nos corresponde como pobo”, o dereito dos galegos a vivir na súa lingua. E liberdade non é prescindir do galego, senón “desatarmos os lazos con que nos queren cazar”.

Montse Dopico | martes 02/08/2011 / El Mundo-Galicia

PARA SABER MÁIS: LINGUAS POR NÚMERO DE FALANTES NATIVOS