As onzas (Otero Pedrayo)

A tertulia estaba ben animada. De cando en cando ouvíase un decorrer de ferrollos, ladraba o can, i entraba na sala un novo personaxe en compaña do frío vento de marzal. Xa estaban dende cedo as escribanas, nai e fillas, ocupando o mellor sitio rente á chemineia (o escribano restaba na casa chorando  a lus que lle facía gastar aquil endiañado preito de Oseira), o crego sentado coma sempre no grande arcaz labrado, atufado de rapé as nocas peludas, deixaba ver as polainas de guerra baixo o balandrán verdecente; o fidalgo esguío das Quintás cicais soñaba cos tempos da estudiantina, cando en Santiago era ademitido nos salóns e podía ler libremente daquiles libros que viñan de Francia. ¡Que mal fixera en non demorar na vila, il, home feito pra as luces do sigro e non pra esmorecer na aldeia lonxana deitada como un can ó pé dun maorazgo bobo e dun crego noxento e tiráneco! Mais aquila casiña brasonada, aquilas parras i a nai velliña trouxérano ó tristeiro estado de fidalgote cazador de coellos e farto de cuncas de caldo.

Tamén asistían as primas de Ourense e por descontado as fillas do maorazgo. Pequenas, fracas, dun raro e lucente ollar, andaban de eiquí pra alí, bufando xordamente entre elas e sin facer caso da probe nai, médeo parva, Misia Xacinta, que sentada no sillón  i envolta en cobertores soilo se alegraba unha miguiña cando as moedas locían e soaban na mesa. Os fillos, ¡ulos! Tabernas e feiras había de abondo no país. Como non estivera algún coa testa rachada nas lousas do camiño das malas mulleres.

O maorazgo, o dono do grande pazo, sentíase triste aquila noite. De ordinario era de poucas falas; naquilas seráns xa longas, pasaba o tempo alancando polo corredor de pedra; nin lía os vellos libros da bibrioteca, nin cazaba, nin a penas se entendía cos peisanos. Un bimbastro de home, xa vellote, que soilo se lle quentaba o sangue á vista dunha boa moza.

Os derradeiros en chegar foron o capitán e a súa muller. Il era o elemento dinámeco daquila tertulia de pantasmas. Ela inda nova, sempre disposta e faladeira, andaba na angueira de erguer o patrimonio familiar (casiña e viñas, na ribeira outra casa, lameiros, touzas e rendas na parroquia do Chao) botado a disbarate polas toladas do pai, un vello aínda vedraio, amigo das mozas e do viño. O home, un militar liberal de vivo xenio, viñera había pouco do Norte onde se vira por frente dos osos navarros de don Tomás e conocera as noites de marcha polos penedos vascos, as loitas moi de mañán entre a neboeira i o sirimiri, o carís nemigo das aldeíñas calristas de curazón. Viñera desterrado porque o seu xenio demasiado franco e destemido non de contiña diante das parvadas estratéxicas dos xenerales da reina. Vivo e ledo, sempre tiña un ollar de desafío pra a sorna morna do abade.

Sentáronse e comezou a xogueta. O grande velón botaba unha luce pálida de lámpara de estudo sobre o fato de cabezas atentas ó correr das cartas. A señora fixaba na mesa o seu ollar abobado, o maorazgo non xogaba. Tristeiro e baleiro de pensamentos, paseiaba pola grande sala i a cada volta perdíase na escuridade facendo rencher as vellas táboas do piso.

De súpeto parouse e sintiu un arrepío de medo: na alacena onde se gardaba a louza xurdira unha nota cristaíña, soila, temerosa na noite, unha pinga de psalterio de dúas copas que se tocaban. O maorazgo pensou: “É un aviso”. E quedou sen enerxía, disposto pra a desgraza que sen dúbida aletexaba polos arredores do pazo naquila fría noite de marzal.

Nas verbas dos xogadores, no estralar do fogo, no ar frío que viña polas fentas das madeiras, non había nada de particular. Soilo a espera dalgunha cousa.

Salaiou o grande portón da muralla, i os ollos mortos do pai miraron o fillo máis grande entrar pola sala. Cativo, torto, enrugado, de ollos baixos, non parecía levar o sangue dunha caste fidalga.

Era o herdeiro. Á morte do pai non se porían marcos nos eidos. Os irmáns pequenos terían que vivir cuáseque da súa esmola. Respeitado e temido pola torta intención, tiña sona nas festas e nos fiadeiros de tódalas parroquias veciñas.

Aquela noite estaba máis páledo; as súas mans finas lociron na mesa botando as cartas con maestría. O xogo cresceu coa súa presenza; houbo emoción nos vellos e intrés no capitán, astra entón somentes cortés. De súpeto fíxose un grande silenzo i abatiuse unha sombra nos rostros, cando o herdeiro pousou na mesa unha tras doutra, asta sete onzas de Carolus III.

Rematada de présa a tertulia, o pensamento de todos falou pola franca boca da muller do capitán. Era veciña de sempre i estimaba á xente do pazo. O herdeiro tiña a súa mesma edade. Colleuno a un lado:

                -¡Ti fixeches algo malo! -dixo tremando e angustiada.

Un falso sorrir latexou nos beizos do mozo. Os veciños fóronse aixiña pra as súas casas. Fechouse o portón i acugulouse o silenzo nas salas do pazo. A nai tolleita e parva tiña ollos de espanto.

A noite longa e fría foi percorrida por grandes ventos ouveantes. Ó romper o día a dúas légoas do pazo, as primeiras vellas que correron á misa atoparon o gandeiro morto no camiño fonde onde inda reinaba a noite. Ferido en loita franca ó voltar da feira, tiña sido romatado por man aristocrática polo prezo dunha xugada de bois.

                                                                              Ramón Otero Pedrayo  (1926)